VERSLAG LEDENCONTACTDAG ZATERDAG 18 NOVEMBER

Tekst: Frank Boerrigter / Foto’s: Johannes de Bie

Beide uitvindingen komen uit een zeker ‘elektromechanisch tijdperk, de decennia van vóór WO2 (hoewel de volledig elektronische Theremin ook al in 1919 werd bedacht). Elektriciteit werd opgewekt door een gemagnetiseerd onderdeel te laten bewegen in een magnetisch veld. Stroom werd gebruikt om iets in beweging te zetten. Een motor, een luidspreker…

Versterking was er aanvankelijk niet. Het telharmonium uit 1897, een voorloper van Hammonds A orgel, kon worden beluisterd via de telefoonlijn. De eerste streamingdienst was dus een feit rond het begin van de twintigste eeuw!

In de telefoonwereld werd de voor het eerst signaalversterking gebruikt na de uitvinding van de triodebuis die min of meer was gedaan door te experimenteren met de mogelijkheden en eigenschappen van de gloeilamp…

U merkt het wel, dit stuk van de geschiedenis van de mensheid spreekt mij tot de verbeelding!

De laatste bijeenkomst van 2023 begon herfstig koud… maar de sfeer was goed in Veenendaal. De ochtend stond in het teken van de werking van de toonwielgenerator, dé hoofdoorzaak voor het ontstaan van de Hammond Toonwielorgel Vereniging, nu natuurlijk de Hammondclub. Hoe gaaf om het hart van ons fantastische instrument uitgelegd te krijgen in de tijd van kunstmatige intelligente, analoge en digitale simulatie, sampling en combinaties van technologieën die voorhanden zijn om het geluid van de Hammond als een estafettestokje door te geven.

Sjaak van Oosterhout had voor zijn presentatie complete, gedemonteerde en gefragmenteerde toonwielbakken en andere onderdelen bij zich als aanschouwelijk materiaal. Een aantal van de aspecten van de generator die aan bod kwam was uiteraard het opwekken van de toon door het draaiende wiel, de simpele en complexe golfvormen die gedicteerd worden door de vorm van de randen van de toonwielen.

Dan de filtering van het signaal, of zoals Sjaak het beeldend vertelde: het uit de ruis trekken van het signaal met een spoel en een condensator.

‘Leakage’, het lekken en overlopen van toontjes van naburige toonwielen die het orgel voor een deel aan zijn karakteristieke en geliefde geluid helpen.

Ook de aandrijving verdiende aandacht. Een eerste elektromotor drijft de hele toonwielbak aan tot hij op snelheid is… de tweede motor neemt dan het werk over. Hij loopt synchroon aan de toonhoogte van de stroom uit het stopcontact en houdt het orgel ‘gestemd’ terwijl het in werking is.

Grappig feit: Laurens Hammond gaf na de uitvinding van zijn orgel talloze Hammondklokjes (met synchroonmotor) cadeau aan managers van elektriciteits-bedrijven met de belofte dat ze altijd op tijd zouden lopen als de generatoren altijd precies op 60 hertz zouden blijven opwekken. Dat heeft voor een behoorlijke precisie gezorgd bij die bedrijven!

Welke olie en hoeveel?!

Het oliën van de toongenerator kwam gelukkig ook ter sprake. Om kort te gaan: te weinig is beter dan teveel. Een keer de cupjes vullen en laten leeglopen. Eens per jaar, misschien eens in de twee jaar. Originele Hammondolie is zuiver en bevat geen bestanddelen als parafine, zodat het altijd vloeibaar blijft en de katoenen oliedraadjes niet laat verstoppen. Het viltje in het oliebakje bij synchroonmotor en vibratoscanner mag zich volzuigen met olie en meer ook niet. Het bakje zelf moet ‘droog’ blijven.

Ik kan en wil wel pagina’s vol blijven schrijven over de presentatie van Sjaak, maar dat lijkt overbodig: In het vorig nummer van Turning Wheel (nummer 4, 2023) is onder de titel ‘Mysteries van de Hammond toonwielgenerator’ door Sjaak zelf een start gemaakt met een serie over dit onderwerp [in de komende Turning Wheel zal volgens planning weer een vervolg van deze serie te lezen zijn. Red.].

Frans-Willem van Gils en Peter Weissink

Na de pauze, waarin deze keer erwtensoep werd aangeboden door Hans, de beheerder van de Regenboog, was het de beurt aan Frans-Willem van Gils om op te treden voor een inmiddels tot 75 mensen gegroeid publiek.

Als drummer was Peter Weissink te gast, inmiddels gerekend tot de inventaris van de Hammondclub. Peter werd door Frans-Willem geprezen om zijn muzikale aanpassings-vermogen. Bij dit zeer terechte compliment bleef het niet.

Frans-Willem is niet alleen een fenomenaal Hammondspeler, hij verbindt graag en zorgt voor een zeer aangename sfeer waarin samen van muziek kan worden genoten.

De show was dynamisch, subtiel, kalmerend èn krachtig. Gedisciplineerde precisie en totale spontaniteit gingen hand in hand. Spectaculair vond ik de baspedaalsolo, waarin bleek dat niet alleen de bastoonwieltjes complex zijn, maar ook Frans-Willems verfijnde speeltechniek. Een gedenkwaardig eind aan seizoen 2023! ◄