HAMMONDORGELCONCOURS 1967: RUIM 40 JAAR LATER

Hans Treurniet en Bert van den Brink

Tekst en foto: Frank Obertop
Artikel uit Turning Wheel 2008-1

Voor de ledencontactdag op 9 februari 2008 staat een bijzonder onderdeel op stapel. Bijzonder om twee redenen. Allereerst omdat er een volledig klassiek concert op Hammond plaatsvindt, een fenomeen dat we in de geschiedenis van de vereniging nog niet eerder hebben meegemaakt. En daarnaast bijzonder omdat de dag mede in het teken staat van het enige echte Hammondorgelconcours dat ooit in Nederland is gehouden in 1967. De winnaar was de toen 20-jarige Hans Treurniet uit Den Haag. De hoofdprijs, 'een echt Hammondorgel', werd door hem toen in de wacht gesleept. Een andere finalist was de toen negenjarige Bert van den Brink uit Zeist. Beiden zijn op 9 februari aanwezig. En dat belooft wat.

Maar laten we eerst even teruggaan in de tijd. Hoe zag de wereld er uit in die late jaren zestig van de vorige eeuw? In die dagen, tot aan het einde van de jaren zeventig, beleefde het elektronisch orgel zijn hoogtijdagen. Bijna geen huiskamer waar geen elektronisch orgel aanwezig was. Sedert de opkomst van de elektronische orgels in de jaren vijftig schoten na het midden van de jaren zestig ineens de verkoopcijfers omhoog. Nederland was de periode van de wederopbouw ontstegen, de financiële mogelijkheden binnen de gezinnen werden weer groter én de prijzen van elektronische orgels lagen een stuk lager dan de Hammondorgels die men tot dan toe gewend was. Hammond was een begrip, maar ook redelijk onbetaalbaar.

Concoursen

In die hype van elektronische orgels werden er ook nationale orgelconcoursen gehouden. Zoals het jaarlijkse Yamaha Electone festival, waarvan de finale ieder jaar in Japan plaatsvond. Ik herinner mij de voorrondes in de grote zaal van Marcanti in Amsterdam, waar ik zelf bij aanwezig was. Het Yamaha Electone festival heeft het nog lang volgehouden.
Een ander voorbeeld, in het seizoen 1969-1970, toen de populariteit van het elektronische orgel ongekend was en misschien wel op zijn hoogtepunt stond, organiseerde de VARA een nationaal concours op elektronisch orgel. Daarbij waren de verrichtingen van de kandidaten vanaf de voorrondes tot de finale live op televisie te volgen. Zeg maar, een vroege versie van Idols. De hoofdprijs was de zogeheten Cor Steijn trofee, vernoemd naar de vijf jaar daarvoor overleden 'nationale' organist Cor Steijn. De winnaar van de Cor Steijn trofee werd op die gedenkwaardige avond in maart 1970 de toen 19-jarige Johan Kolvers uit Zaandam. Op de finale in de Frieslandhal in Leeuwarden gaf hij in een live uitzending op televisie een ongekend optreden ten beste op het 'Magische Orgel', het elektronische orgel van Jaap Keizerwaard, waarop Cor Steijn bij leven grote triomfen had gevierd. Nederland zat gekluisterd aan de buis.

Hammond

Maar de aanzet tot deze concoursen was een nationaal orgelconcours dat enige jaren eerder door Hammond was georganiseerd. Hammond was een begrip, een fenomeen, maar voornamelijk bekend uit de wereld van kerk en theater. En van de radio. Organisten als Cor Steijn, Pierre Palla en Bernard Drukker hadden de naam van het Hammondorgel in Nederland gevestigd. Er waren vele orgelconcerten te beluisteren op de radio, zowel op het radioconcertorgel als op het Hammondorgel, waarvoor veel belangstelling bestond. Alle muzikale begeleiding op orgel op radio en televisie werd op Hammond gedaan. Maar alhoewel een fenomeen, Hammond was voor het grote publiek toch onbetaalbaar. 
Met de introductie van de L 100 wilde Hammond zijn toonwielorgels ook onder het grote publiek aan de man brengen. Met de M-serie was dat hier te lande nog niet helemaal naar werns gelukt en alle kaarten werden daarom gezet op de L 100, een uitgeklede versie van de M. Met de L 100 was een klein toonwielorgel gecreëerd, waarvan het de bedoeling was dat die de huiskamers zou gaan veroveren. Dat was geen sinecure, omdat de L 100 in die dagen altijd nog zo’n 5.000 gulden kostte, terwijl concurrerende electronische orgels een stuk goedkoper waren.
In dat marktoffensief werd onder meer een Hammond orgelconcours georganiseerd, waaraan flinke publiciteit werd gegeven. Zo zou de finale op Radio Veronica worden uitgezonden, er werd een zware jury opgetuigd van grote namen in de muziek om de finalisten te beoordelen en er werd na de finale in dezelfde concertzaal een orgelconcert gegeven door de bekende Amerikaanse organist Jackie Davis. Beslist een boeiend programma met een publiekstrekker van de eerste orde.

Hammondorgelconcours

Televisie was in het midden van de jaren zestig nog geen echt gemeengoed. De voorrondes voor het nationale Hammondorgelconcours waren daarom nog niet op televisie te volgen, maar vonden plaats bij Hammonddealers, waar kandidaten hun verrichtingen op een Hammondorgel konden laten horen. Daarvan werden op een bandrecorder opnamen gemaakt. De opnamen werden vervolgens naar de jury gezonden.
Aan de voorrondes namen 271 amateurorganisten deel. Na selectie bleven er negen finalisten over, die werden uitgenodigd om op zaterdagmiddag 4 maart 1967 in de Stadsschouwburg te Utrecht te strijden om de hoofdprijs: 'een echt Hammondorgel'. De negen finalisten stonden gespannen klaar om hun kunnen te laten horen. Voor een afgeladen stadsschouwburg en voor een jury bestaande uit grootheden als Piet van Egmond, Bernard Drukker, Pierre Palla, Louis van Dijk en Karel Prior (die al eerder publicitair door Hammond was ingehuurd) betraden ze het strijdperk. De jongste finalist was de negenjarige Bert van den Brink uit Zeist, die de harten stal met 'The Cuckoo Waltz'. Hij kreeg van de jury 43 punten. De andere finalisten scoorden 36 tot 51 punten.
De strijd ging uiteindelijk tussen de 18-jarige Annemieke Koolen uit Breda en de 20-jarige Hans Treurniet uit Den Haag. Annemieke Koolen maakte indruk met een populaire melodie, terwijl Hans Treurniet de jury verraste met een prachtige choraalbewerking van Bach. Nadat de jury had gestemd, bleken beiden geëindigd met 51 punten. En daar had de organisatie niet op gerekend. En dus werd de strijd tussen Mieke en Hans voortgezet.
Annemieke speelde nogmaals haar finalenummer, terwijl Hans nu een fuga van Bach ten gehore bracht. Annemieke behaalde weer 51 punten, maar Hans eindigde ditmaal op 59 punten. Daarmee was het pleit beslecht en sleepte Hans Treurniet de hoofdprijs in de wacht: een Hammond L 100, ter waarde van 5.000 gulden. Annemieke Koolen kreeg uit handen van presentatrice Teddy Scholten een bandrecorder overhandigd.
De kranten stonden er vol van. Alle dagbladen maakten melding van het concours en de winnaar al of niet met foto. De opname van de finale werd naderhand uitgezonden door Radio Veronica. Hans was even landelijk nieuws, in maart 1967. En toen werd het stil.

Op zoek naar Hans Treurniet

Vele jaren later, 40 jaar later, om precies te zijn, herlas ik enkele van mijn oude Hammondbladen. Ik werd getroffen in Hammondnieuws nummer 2 van april 1967 door het bericht over de finale van het nationale Hammondorgelconcours. Ik vroeg mij af hoe het zou zijn gegaan met de jongeman die als 20-jarige een Hammond had gewonnen. Waar was hij gebleven? Speelt hij nog Hammond?
Een intrigerende vraag, die mij er toe bracht op zoek te gaan naar de man die in 1967 even nationaal nieuws is geweest. Internet bracht mij al snel op zijn spoor en nadat ik in de zomer van 2007 contact had gelegd, heb ik Hans en zijn vrouw Franny in december 2007 in hun huis in Vlaardingen opgezocht.
Het was een bijzonder plezierige kennismaking. 
Het Hammondorgelconcours stond Hans nog helder voor de geest. Hans vertelde dat tijdens de finale op een zeker moment een deel van het pedaal van de Hammond het niet meer deed en dat was natuurlijk een groot probleem. Maar Hans besloot zijn fuga gewoon uit te spelen, hij kon er tenslotte ook niets aan doen.
De enige die het had gehoord, althans die er naderhand iets over zei, was Louis van Dijk, die in zijn commentaar opmerkte dat 'ondanks dat het pedaal het niet deed' hij zeer onder de indruk was van het spel van Hans. Deze zinsnede over het weigerachtige pedaal is door Veronica niet uitgezonden. En zo volgden meer prachtige verhalen.

Hans is in zijn dagelijks leven architect, maar is zijn hele leven daarnaast met muziek bezig gebleven. Hans heeft een indrukwekkend curriculum vitae op klassiek terrein. Het eerste dat opviel toen ik binnenkwam, was het pijporgel, zeer compact, niet breder of dieper dan een Hammond RT3, alleen hoger natuurlijk, dat in de huiskamer stond. Maar…. geen Hammond!
De vraag die mij op de lippen brandde, werd al snel beantwoord. Hans speelde in 1967 ook al klassiek, hij speelde toen al op een kerkorgel en was dus grote manualen en volledig pedaal gewend. Het winnen van de Hammond L 100 was natuurlijk uiterst eervol, maar Hans had in feite niet veel aan het orgel. En zo kon het gebeuren dat in de plaatselijke krant in 1967 zowel het artikel stond over de 20-jarige plaatsgenoot Hans Treurniet die een Hammondorgel had gewonnen, als een advertentie met de boodschap: 't.e.a.b. nieuw Hammondorgel'!

De Hammond L 100 werd verruild voor een RiHa Allegro, het topmodel van RiHa in die tijd, met 2 x 5 octaaf manualen en 32-tonig pedaal. Na de RiHa volgde een zogeheten Pedalion, een harmonium met groot pedaal, dat gebouwd werd bij en door Van de Burg uit Amersfoort. * Nu zou je het iemand als een jeugdzonde aanrekenen om een Riha Allegro te verkiezen boven een Hammond......

Een aantal  jaren geleden alweer volgde dit prachtige huispijporgel. Hans is een fervent liefhebber van klassiek en heeft een uitgebreid repertoire. Tijdens mijn bezoek werd ik diverse malen getrakteerd op een klassieke recital, met werken van Bach en andere klassieke en moderne componisten.

Uiteraard was mijn verzoek of Hans ook voor de vereniging een klassiek recital zou willen doen op Hammond. Ik vind het geweldig dat Hans daarin heeft bewilligd. "Maar", zo waarschuwde hij, "ik ben niet gewend aan de ligging en de registratie van een Hammond." Een serieus punt van aandacht is daarbij dat het pedaal van Hammond 25-tonig is, terwijl Hans een 32-tonig pedaal is gewend. Hans wilde wel graag eerst even opnieuw kennismaken met het Hammond toonwiel orgel. Gelukkig woont Henk Schulze dichtbij en Henk was direct bereid om Hans te ontvangen en hem met zijn C 3 kennis te laten maken.

Bert van den Brink en de ledendag

Toen ik Bert van den Brink in de zomer van 2007 sprak over zijn optreden voor de vereniging in september, informeerde ik ook even naar het Hammondorgelconcours van zoveel jaar geleden. Bert wist het allemaal nog precies, hij raakte meteen enthousiast. "Als jij Hans kunt vinden, mag ik dan ook komen en op de L 100 doen wat ik toen ook deed?"  Wat denkt u dat mijn antwoord was?
Wij prijzen ons daarom zeer gelukkig om op de ledendag van 9 februari aanstaande een bijzonder programma te kunnen bieden en twee organisten te mogen begroeten met een gemeenschappelijke historie: de finale van het Hammondorgelconcours 1967.
Hans Treurniet zal voor ons een klassiek programma verzorgen. Hans stelde zich een muzikale reis voor door de orgelliteratuur met telkens een korte toelichting op de stukken, om alles een plaats te geven.
En wat Bert gaat doen? U kent hem inmiddels allemaal.  Ik zou zeggen, komt allen op 9 februari naar Veenendaal en maak deze unieke dag zelf mee.  ◄