WALTER WANDERLEY’S BRAZILIAN ORGAN
Tekst & samenstelling afbeeldingen: Guus Essers
Artikel uit Turning Wheel 2022-1
Het is leuk en interessant om zo nu en dan kennis te maken met weer een andere bekende of beroemde Hammondorganist uit de toonwielgeschiedenis. In de loop van de dertig jaar dat de Hammond Club Nederland nu bestaat is er al een mooie catalogus van organisten tot stand gekomen.
Ook Wanderley (1932-1986) staat in het archief. In deze bijdrage een kleine aanvulling op de info over de originele en creatieve toetsenist, waarvan de speelstijl uit duizenden te herkennen is.
Gezellige groupies
Het zal zo rond 1965 of ’66 zijn geweest. De onweerstaanbare schoolbandjesperiode was intussen net begonnen, we hadden een bandje op de middelbare school in Apeldoorn, en we hadden ook een ander groepje, een boogie-woogie buurtbandje met jongens van verschillende scholen. Dromen van optredens in grote stadions, zoals de Beatles dat in die tijd nogal eens in het echt deden, en dromen van hele goede instrumenten en versterkers. De dromen van en met gezellige groupies waren nog een heel eind weg, de hormonen waren nog ver beneden Nieuw Amsterdams Peil om zo te zeggen. Ik had nog maar nét het Cmajeur7-akkoord ontdekt.
De Selvera’s
Wat juist heel erg dichtbij was, en wel iedere avond, tenminste als de ontvangst goed genoeg was, dat waren de uitzendingen van Radio Luxemburg. De poort naar de muzikale hemel in die tijd, want van de Selvera’s, Johnny Lion, Dorus en Rudi Carrell moest je ontluikende muzikale inspiratie het nou ook weer niet hebben. Nee, Radio Luxemburg was de bron van nieuwe muziek, van nieuwe namen en van nieuwe geluiden. Deep Purple, Procol Harum, de Stones, Manfred Mann, Colin Blunstone, The Small Faces, er kwam heel wat super-actueels aan geweldige platen voorbij, waarbij de sappige Engelse presentatoren er een extra hip element op de radio aan toevoegden: je voelde je volledig deelgenoot van de exciting muziekscene, daar boven op je veilige scholierenslaapkamertje.
Door de bliksem getroffen
En op een donkere avond in (naar ik meen) november 1966 gebeurde het dan eindelijk: als door de bliksem getroffen hoorde ik een orgel, met een pingachtig accent en een erg mooie melodie in een soort latijns-amerikaans ritme. Volkomen vreemd, volkomen nieuw maar zó indrukwekkend mooi dat er bij mij als 14-jarige in één klap een soort van verliefd was op dat geluid en die prachtige melodie. Tragisch genoeg had ik niet het minste benul van wat voor orgel, wat voor ping en wat voor melodie. Laat staan van wat voor ritme. Het enige dat ik wist is dat ik per se wilde weten hoe het precies zat met dat intrigerende nummer. En daar moest Radio Luxemburg mij mee helpen.
Summer SambaGelukkig was het nummer kennelijk een soort hit in die tijd, want de Summer Samba, want zo bleek het nummer te heten, kwam met grote regelmaat voorbij in de avonduitzendingen. En na een half jaar had ik het eerste gedeelte van het liedje al redelijk op de vleugel in onze woonkamer beneden uitgezocht. Het tweede gedeelte nog niet, want dat ging behoorlijk naar de zwarte toetsen naar het scheen. En zover was ik zeker nog niet gevorderd. Jaren later kwam ik bij toeval in een platenzaak in Groningen een LP tegen waarop Summer Samba met grote letters voorop stond vermeld, met aan de achterkant van de hoes een fraaie foto van een meneer achter een indrukwekkend ogende Hammond. Die meneer bleek Walter Wanderley te heten. Bij het beluisteren van de plaat hoorde ik exact wat mij in november 1966 zo heftig had getroffen: Summer Samba op een Hammond-orgel met veel galm en een vette percussie (https://youtu.be/VGNwXq6vPoI).
De speurtocht was ten einde gekomen. Bingo!!!
The Girl From Ipanema
In de zestiger jaren brak de Hammond-organist door in de Amerikaanse muziekwereld vanwege zijn vaste samenwerking met de ‘Girl From Ipanema’, de Braziliaanse zangeres Astrud Gilberto, de zangeres die zo succesvol werd met de uitzonderlijke gave om zo ‘zuiver’ mogelijk ‘vals’ te zingen. De rasmuzikale Wanderley had een scherp oor voor nieuwe en bijzondere harmonieën. In 1966 bereikte hij, naast hoge noteringen op Easy Listening-charts, met Summer Samba (ook wel bekend in vocale uitvoeri
ng onder de titel So Nice) plaats 26 op de Amerikaanse en Braziliaanse Bill-board-hitlijsten. De single was meteen een succes: veel radiostations in Noord- en Zuid-Amerika draaiden de Summer Samba soms wel vier of vijf keer per uur.
De Braziliaan Walter Wanderley (Walter José Wanderley Mendonça) werd geboren in de havenstad Recife in mei 1932, als verre nazaat van een Nederlandse koloniaal bestuurder (zie speciaal stukje in een kader op de volgende pagina). Hij ontwikkelde zich tot getalenteerd organist en pianist en werd vooral bekend door zijn eigen bossa nova muziekstijl, veelal in een trio-bezetting met drummer Claudio Slon en bassist José Marino. In Hammond-kringen stond hij lang bekend om zijn specifieke staccato-spel én om zijn vindingrijke gebruik van de ‘kleine’ Hammond L100. Zo rond 1958 was hij intussen een grootheid in Brazilië geworden. Net 26 jaar geworden verhuisde hij in dat jaar van Recife naar de metropool São Paulo, waar hij een ongelimiteerd aantal keren per jaar kon optreden: het barstte daar van de nachtclubs, de casino’s en de danstenten.
De toenmalige 1966-hit was een bossa nova-nummer van de Braziliaanse componist Marcos Valle, met Engelse lyrics van Norman Gimbel. In het Portugees heette het nummer Samba de Verão, en de oorspronkelijke Portugese tekst werd geschreven door Paulo Sérgio Valle, de broer van de componist. In hetzelfde jaar 1966 verscheen de Verve-LP Rain Forest, waarop Walter Wanderley naast zijn eigen bassist en drummer werd begeleid door een topbezetting met Urbie Green op trombone, John Grimm op dwarsfluit, Bucky Pizzarelli op gitaar en Bobby Rosengarden op percussie (een voorbeeld is Cried Cried: https://youtu.be/TFK9aYu3L5U).
Ook deze plaat verkocht zeer goed en werd in het jaar 1970 zelfs platina, door de wereldwijde verkoop van één miljoen LP’s.
Permanent in de Verenigde Staten
Op de vleugels van zijn enorme succes nam hij in 1971 tenslotte het laatste album op met zijn oorspronkelijke Braziliaanse trio voor het platenlabel Canyon Records, het label dat hem zo veel bekendheid had opgeleverd. Daarna stapte hij over op grote Amerikaanse platenlabels als Verve, A&M/CTI en GTM Crescendo. Hij ging permanent wonen in California en deed in de USA gedurende vele jaren talrijke optredens. Hij speelde regelmatig in Californische steden als San Francisco en Los Angeles, afgewisseld met tours in Mexico.
Walter Wanderley nam gedurende zijn muzikale loopbaan bijna vijftig albums op, was wereldberoemd organist en werd eigenlijk alleen dwars gezeten door zichzelf: de man had een lastig karakter, kon slecht tegen de stiptheid van de studio en tegen de macht van platenbazen. Geheel in lijn met zijn karakter waren zijn twee huwelijken eveneens niet zo succesvol te noemen. Hij raakte alcoholverslaafd en overleed tenslotte aan kanker in San Francisco in september 1986. In de loop van de jaren ’90 werd zijn muziek opnieuw zeer populair als loungemuziek. Veel van zijn eertijds succesvolle platen werden opnieuw uitgebracht, nu als CD’s en verkochten wederom wereldwijd als zoete broodjes.
Voornamelijk B3 en A100 orgels
De Hammond heeft aan de wieg gestaan van de carrière van Wanderley: toen hij begon speelde hij avond aan avond op een L100. In de periode nadat hij overstapte naar Verve, de grote Amerikaanse platenmaatschappij, kreeg Wanderley meer mogelijkheden en financiële armslag om op nieuwere en mooiere Hammonds te gaan werken. We weten uit platenopnames en foto’s dat hij in de laatste vijftien jaar van zijn leven voornamelijk heeft gespeeld op de B3 en de A100. Zo incidenteel zien we hem in die jaren nog op een M100. Daarnaast was hij natuurlijk ook pianist; hij gebruikte bij sommige opnamen en optredens een vleugel en een Fender Rhodes elektrische piano.
Het Grote Geheim onthuld
En dan tot slot nog weer even terug naar het slaapkamertje, Radio Luxemburg en de schoolbandjes. Het akkoordenschema van Summer Samba bleef gedurende een paar jaar een mooie harmonische uitdaging, totdat de akkoordenreeks Cmaj7 – F#m7 – B7 – Fmaj7 (etcetera) uiteindelijk het Grote Geheim van het frisse zomernummer onthulde.
En zeker op de Hammond, met een flinke dot galm en een prominente percussie blijft het een feestje om het nummer te spelen.
Tja, en Deep Purple, Procol Harum en de Stones – ze zijn nu toch wel bijna geschiedenis, evenals Walter Wanderley. En ja hoor, met de hormonen is het helemaal goed gekomen. En zeker ook met de gezellige groupies …
Nederlandse connectie
De vermeende Nederlandse connectie van Walter Wanderley is heel wat jaren een soort onopgeloste kleine mythe geweest. Intussen weten we veel meer over de 17e eeuwse Nederlandse West-Indische historie, en voilà, daar komt die Nederlandse verbinding opeens tevoorschijn. Een interessante, kleine geschiedenisles.
De Nederlanders hebben een kleine 50 jaar de Braziliaanse noord-oostkust van Zuid-Amerika in hun bezit gehad, in de periode dat Holland naar het succesvolle voorbeeld van de Verenigde Oost-Indische Compagnie ook een West-Indische Compagnie had opgericht. De Nederlandse gouverneur had zijn residentie in de oostelijke havenstad Recife. Hij heette Johan-Maurits en was een neef van de Oranjes. En hij was, heel belangrijk, een bekwaam en tolerant bestuurder die het gebied voortvarend in ontwikkeling bracht, onder andere met een groot aantal suikerplantages. Onder zijn regionale bestuurders aldaar bevond zich ook een zekere Gaspar of Caspar Van der Ley, de enige niet-gereformeerde Nederlandse bestuursambtenaar van de WIC. Deze Van der Ley kon kennelijk heel gemakkelijk aarden in de nieuwe kolonie, want in de analen van de periode 1625-1654 komt naar voren dat de vrije, wellicht katholieke Caspar rond 1637 trouwde met een inheemse vrouw van Indiaanse afkomst. Met een eveneens gedocumenteerde kinderschare kort daarna tot gevolg. De familienaam Van der Ley is in de paar eeuwen daarna al snel in Brazilië geëvolueerd tot Wanderley, en onze muzikale Walter is daarmee dus een regelrechte afstammeling van de korte Nederlandse overheersing van de Braziliaanse noord-oostkust.
Rond 1655 was het Hollandse avontuur voorbij: de Portugezen veroverden het koloniale grondgebied weer terug. Het enige gebied dat behouden bleef was de kolonie Suriname. Overigens: in de stad en de regio Recife wonen nog altijd veel Wanderley-families. De rest is geschiedenis.◄
Discografie
1959: Festa Dançante (RGE)
1960: Eu, Você e Walter Wanderley (Odeon MOFB-3085)
196?: Feito Sob Medida (Odeon MOFB-3109)
1961: Sucessos Dançantes Em Ritmo de Romance (Odeon MOFB-3155)
1961: O Sucesso é Samba (Odeon MOFB-3204)
1962: Samba é Samba (Odeon MOFB-3248)
1962: O Samba é Mais Samba (Odeon MOFB-3285)
1962: E O Bolero (Odeon MOFB-3289)
1963: Samba No Esquema (Odeon MOFB-3358)
1964: Entre Nós (Philips P 632.197 L)
1964: Órgão Sax Sexy (Philips P 632.721 L)
1964: O Toque Inconfundivel (Philips P 632.726 L)
1965: Quarteto Bossamba (Som Maior)
1965: O Autêntico Walter Wanderley (Philips P 632.757 L)
1965: Samba So (Fermata)
1966: Sucessos + Boleros (Philips P.632.894 L)
1966: Rain Forest (Verve V6-8658)
1966: A Certain Smile A Certain Sadness (Verve V6-8673)
1966: Cheganca (Verve V6-8676)
1967: Brazilian Blend (Philips PHM 600-227)
1967: Batucada (Verve V6-8706)
1967: Popcorn (Verve V6-8734)
1967: Kee-Ka-Roo (Verve V6-8739)
1968: When It Was Done (A&M Records, CTI Records SP-3018)
1969: Moondreams (A&M Records, CTI Records SP-3022)
Singles
Summer Samba (So Nice) US # 26, 1966